drs.
L.W. Verhoef
registeraccountant
Kersengaard
13
3962
JR Wijk bij Duurstede
Wijk
bij Duurstede, 31 december 1999
Gemeenteraad
van
Gemeente
Rotterdam
Postbus
70016
3000
KV Rotterdam
Betreft: Jaarrekening 1998
Geachte
raad,
Voor
u als gemeenteraad is de jaarrekening van uw gemeente een belangrijk document:
hiermee legt het college van burgemeester en wethouders rekening en
verantwoording aan u af over het door hem gevoerde (financiële) beheer en verder
is de jaarrekening voor u een belangrijk ijkmiddel voor de betrouwbaarheid van
de lopende begroting (i.c. 2000). Op basis van o.a. de jaarrekeningen en
begrotingen beslist u over de hoogte van de gemeentelijke belastingen en over
het wel of niet doorgaan van belangrijke activiteiten. Ook voor de
(geïnteresseerde) burgers is de jaarrekening een belangrijk document: d.m.v. de
jaarrekening legt u als raad aan de burgers rekening en verantwoording af van
het door u gevoerde (financiële) beleid en beheer. Het is dus erg belangrijk dat
de jaarrekening en de begroting betrouwbare documenten
zijn.
Ik
ben geïnteresseerd in hoe gemeenten en provincies hun jaarrekeningen en
begrotingen opmaken. Van die jaarrekeningen en begrotingen klopt, zo is mijn
ervaring, in het algemeen niet veel. Ze zitten boordevol hoogst onjuiste en
inconsistente informatie en boordevol onzin-teksten. Het zijn daarom hoogst
onbetrouwbare documenten. Om die reden is het volstrekt onverantwoord om op
basis van deze begrotingen en jaarrekeningen gemeenten en provincies te besturen
en daarover verantwoording af te leggen.
Wellicht
heeft u in de Volkskrant van (o.a.) 25 oktober j.l. mijn visie hierover
gelezen.
Ik
heb ook de jaarrekening 1998 van uw gemeente beoordeeld. Ook deze
"jaarrekening", zo is mijn conclusie, heeft met een jaarrekening, laat staan met
een betrouwbare jaarrekening en dus met een betrouwbaar sturingsmiddel en met
een betrouwbaar verantwoordingsverslag, niets uitstaande. Het is uiteraard
jammer van alle moeite die aan de jaarrekening en aan het bestuderen daarvan
besteed is.
Ook
de jaarrekening 1998 van Rotterdam voldoet in de verste verten niet aan de meest
elementaire eisen die je aan een jaarrekening mag stellen: op betrouwbare en
duidelijke wijze inzicht geven in de omvang van de baten en de lasten en het
saldo daarvan, en in de omvang en samenstelling van het vermogen en m.n. van de
reserves. Uw jaarrekening voldoet derhalve dus ook in de verste verten niet aan
de wettelijke eisen die aan u gesteld worden bij het opmaken en vaststellen van
de gemeentelijke jaarrekening.
Wat
betreft de baten en de lasten en het saldo daarvan, suggereren de rekening en de
begeleidende teksten bij uw jaarrekening dat het saldo van de baten en de lasten
(overeenkomstig wat in de rekening opgenomen is) een bedrag van ƒ 32 miljoen is.
(Hoewel
daarentegen de overzichten op pagina's 2, 54, 55, 57 en 58 merkwaardigerwijs een
saldo van ƒ 0 vermelden!)
Niets
is echter minder waar!
Bestudering
van de jaarrekening leert dat het saldo
van de baten en de lasten volgens de jaarrekening in werkelijkheid ƒ 98
miljoen is. En dat is wel iets anders.
(Overigens
had door alle willekeur waarmee de jaarrekening opgemaakt is, het saldo van de
rekening net zo goed hoger kunnen uitvallen.)
Het
verschil wordt veroorzaakt doordat er baten en lasten buiten de rekening zijn gelaten. De toelichting bij de balans maakt duidelijk
dat ƒ 231 miljoen aan baten en ƒ 165
miljoen aan lasten buiten de rekening zijn gelaten. Welke (bedragen van de)
baten en lasten moesten onopgemerkt blijven? Om welke
redenen?
Omdat
dit de niet deskundige lezers - wat de meeste gemeenteraadsleden en andere
belangstellenden zullen zijn - gemakkelijk ontgaat en hen dus gemakkelijk op het
verkeerde been zet, wordt dit door de voor u geldende wettelijke voorschriften,
i.c. de zogenoemde Comptabiliteitsvoorschriften, uitdrukkelijk verboden. U moet alle baten en lasten in de rekening opnemen. Als u dit,
zoals de wet en vaste jurisprudentie uitdrukkelijk voorschrijven, gedaan had,
zou de rekening er uiteraard heel anders hebben uitgezien.
Aan
uw jaarrekening valt wel te zien dat er baten en lasten buiten de rekening
gelaten zijn, er valt niet te zien welke baten- en lastenposten het betreft. Dat
betekent dat alle baten- en
lastenposten die in de rekening opgenomen zijn, te hoog of te laag, dus onjuist,
kunnen zijn. Met andere woorden: alle als baten en lasten gepresenteerde
bedragen zijn verdacht.
Als
uw rekening correct zou zijn opgemaakt, zou de rekening eindigen met het door
mij genoemde saldo van ƒ 98 miljoen.
Het
bedrag van ƒ 98 miljoen bereken ik op eenvoudige wijze door het saldo van het
eigen vermogen op 31.12.1997 (volgens uw jaarrekening ƒ 1.541 miljoen + de
correctie volgens pagina 82 ad ƒ 8 miljoen = f 1.549 miljoen) af te trekken van
het saldo van het eigen vermogen op 31.12.1998 (volgens uw jaarrekening ƒ 1.647
miljoen). Het verschil (i.c. ƒ 98 miljoen) is namelijk, hoe je het ook keert of
wendt, per definitie gelijk aan het saldo van de (= alle) baten en de
lasten.
Wanneer
u alle baten en lasten in de
rekening zou hebben opgenomen, zou deze dus geëindigd zijn met het werkelijke
saldo van de (=alle) baten en de lasten, i.c. met een saldo van ƒ 98 miljoen.
Dit uiteraard wel onder de veronderstelling dat alle baten en lasten en het
eigen vermogen in begin- en eindbalans juist bepaald en weergegeven zijn.
Aan
de jaarrekeningen van de meeste gemeenten en provincies en ook aan die van
Rotterdam valt echter te ontlenen dat vele baten en lasten en het eigen vermogen
volstrekt onjuist bepaald en dus onjuist weergegeven zijn.
Aan
de jaarrekening van de meeste gemeenten zelf is (ten minste) te ontlenen
dat:
- een
(onbekend) bedrag van de vaste activa in plaats van aan de debetzijde van de
balans te zijn opgenomen, op één van de posten van de creditzijde van de balans,
in dit geval het eigen vermogen, is afgetrokken. Hierdoor worden de vaste activa
en uiteraard ook het eigen vermogen, i.c. de reserves, voor een te laag en dus
verkeerd bedrag weergegeven. Omdat op deze vaste activa niet meer wordt
afgeschreven, ontbreken er afschrijvingslasten in de rekening, waardoor de
kosten van veel activiteiten te laag weergegeven worden.
- de
rentelasten te hoog zijn weergegeven, omdat in de rekening rentelasten zijn
opgenomen over niet bestaande schulden.
- onder
het eigen vermogen verschillende bedragen voorkomen die in het geheel geen
reserves zijn, maar voorzieningen, i.c. verplichtingen. Hierdoor wordt het eigen
vermogen, i.c. de reserves, te hoog en dus verkeerd
voorgesteld.
- onder
de voorzieningen verschillende posten voorkomen die in het geheel geen
verplichtingen representeren. Hierdoor wordt het eigen vermogen, i.c. de
reserves, te laag en dus verkeerd voorgesteld. Hierdoor worden ook de lasten die
met deze "voorzieningen" samenhangen, geheel verkeerd in de rekening
weergegeven.
- onder
de voorzieningen ten minste een voorziening uit hoofde van pensioen- en
wachtgeldverplichtingen jegens (oud-)wethouders ontbreekt. Hierdoor wordt het
eigen vermogen, i.c. de reserves, te hoog en dus verkeerd voorgesteld. Hierdoor
worden ook de lasten die met deze ontbrekende verplichtingen samenhangen, geheel
verkeerd in de rekening weergegeven.
De
meeste van de hierboven genoemde tekortkomingen, zo niet alle, zullen zich
ongetwijfeld ook in de jaarrekening 1998 van Rotterdam
voordoen.
Omdat
de jaarrekening van Rotterdam veel belangrijke en wettelijk voorgeschreven
informatie eenvoudigweg mist, zoals toelichtingen op de reserves, de
voorzieningen, en de rentelasten (alleen
al om deze reden voldoet de jaarrekening volstrekt niet aan de geldende
wettelijke voorschriften, i.c. de Comptabiliteitsvoorschriften), ontbreekt de
mogelijkheid te onderzoeken of en in welke mate dit in de Rotterdamse
jaarrekening ook het geval is.
Ten
minste valt aan de diverse toelichtingen in de jaarrekening en bijvoorbeeld het
Jaarverslag 1998 van de Bestuursdienst te ontlenen dat:
- een
(onbekend) bedrag van de vaste activa in plaats van aan de debetzijde van de
balans te zijn opgenomen, op één van de posten van de creditzijde van de balans,
in dit geval het eigen vermogen, is afgetrokken.
- de
rentelasten te hoog zijn weergegeven, omdat in de rekening rentelasten zijn
opgenomen over niet bestaande schulden. Om welk bedrag het gaat, is niet te
zien.
- onder
het eigen vermogen verschillende bedragen voorkomen die in het geheel geen
reserves zijn, maar verplichtingen.
- op
de balans diverse verplichtingen ontbreken.
- op
de balans zogenoemde "geactiveerde tekorten" voorkomen, die daar uiteraard
volstrekt niet mogen voorkomen. Hierdoor worden de reserves met hetzelfde
bedrag, i.c. ƒ 86 miljoen, te hoog weergegeven. Hierdoor ook komt onder de
lasten ten onrechte een afschrijving op de ten onrechte geactiveerde tekorten
voor van f 38 miljoen. Hiermee gecorrigeerd, zou dus het saldo van de baten en
lasten niet meer het door mij berekende bedrag van ƒ 98 miljoen, maar zelfs ƒ
136 miljoen bedragen!
Door
deze tekortkomingen in de presentatie van de vaste activa, de verplichtingen en
het eigen vermogen stelt de jaarrekening ook niet in staat door
vermogensvergelijking het werkelijke saldo van de baten en lasten af te lezen. Kortom, aan de jaarrekening is wèl te ontlenen dat het saldo van de baten en de
lasten niet het door u gesuggereerde
bedrag van ƒ 32 miljoen is, maar stelt overigens niet in staat te zien wat dan
het saldo van de baten en de lasten wèl is.
Kortom,
ook de jaarrekening 1998 van Rotterdam stelt
volstrekt niet in staat om een oordeel, laat staan een verantwoord oordeel, te
vormen over de financiële positie en over de baten en de lasten en het saldo
daarvan. En daar ging het toch in eerste instantie om! De jaarrekening voldoet
ook alleen daarom al niet aan belangrijke wettelijke
voorschriften.
Dat
betekent dat de jaarrekening totaal ongeschikt is als sturings- en
verantwoordingsinstrument. Dat betekent dat u bijvoorbeeld de geïnteresseerde
burger, maar ook uzelf, belangrijke informatie onthoudt, informatie waar de
burger en uzelf wel degelijk recht op hebben!
Ik
denk dat u ervan uit kunt gaan dat ook uw begroting 1999 en uw begroting 2000 op
dezelfde wijze als de jaarrekening zijn opgemaakt en dat u die dus, net zoals uw
jaarrekening, maar beter meteen bij het oud papier kunt wegdoen. Wat heb je aan
zoveel pagina's volstrekt onbetrouwbare informatie? Intussen bestuurt u wel uw
gemeente met behulp van een volstrekt onbetrouwbaar kompas. Dat is
uiteraard
onverantwoord!
Ik
denk dat er alle aanleiding is dat u de jaarrekening (en de genoemde
begrotingen) volledig laat overmaken en dat de burgers en uzelf een jaarrekening
(en begrotingen) krijgen die wèl voldoet.
Ten
minste heeft de belangstellende burger, maar ook uzelf, recht op een antwoord op
de volgende vragen:
- Wat
is het werkelijke saldo van de baten en lasten van de gemeente over
1998?
- Wat
is de werkelijke omvang van de reserves einde 1998?
Uw
reactie te vernemen stel ik op prijs.
Met
vriendelijke groet en hoogachting,
L.W.
Verhoef