Dossier: Apeldoorn
drs. L.W. Verhoef
registeraccountant
Kersengaard 13
3962 JR Wijk bij Duurstede

Wijk bij Duurstede,
23 november 2005

Gemeenteraad van

gemeente Apeldoorn
Postbus 9033
7300 ES Apeldoorn

Betreft:
Jaarrekeningen 2004 en 2003 gemeente Apeldoorn

Over het jaar 2004 was er een batig saldo van baten en lasten van € 2,2 miljoen
Aldus de suggestie in uw jaarverslag en jaarrekening over 2004
Is deze suggestie juist?
Nee, want in werkelijkheid was er een nadelig saldo van € 10,9 miljoen

Uw jaarrekening 2003 suggereerde een nadelig saldo van € 0,1 miljoen

In werkelijkheid was er een overschot van € 13,3 miljoen

Geachte Raad,

Zoals eerder de jaarrekeningen over 2000, 2001 en 2002 heb ik ook de jaarrekeningen 2004 en 2003 van gemeente Apeldoorn bekeken. Hieronder noem ik enkele belangrijke opvallendheden.


Voor u als gemeenteraad is de jaarrekening van uw gemeente een belangrijk document: hiermee legt het college van burgemeester en wethouders rekening en verantwoording aan u af over het gevoerde (financiële) beheer en verder is de jaarrekening voor u een belangrijk ijkmiddel voor de betrouwbaarheid van de begroting 2005 en inmiddels waarschijnlijk de begroting 2006. Op basis van deze begrotingen beslist u over de hoogte van de gemeentelijke belastingen en over het wel of niet doorgaan van belangrijke activiteiten. Ook voor de (geïnteresseerde) burgers is de jaarrekening een belangrijk document: d.m.v. de jaarrekening legt het gemeentebestuur al dan niet met uw instemming aan de burgers rekening en verantwoording af van het gevoerde (financiële) beheer. Het is dus erg belangrijk dat de jaarrekening en de begroting betrouwbare documenten zijn.
Is de jaarrekening 2004 van Apeldoorn betrouwbaar?

Zowel in de jaarrekening als in het jaarverslag wordt vermeld en gesuggereerd dat het saldo van de baten en de lasten in 2004 een (positief) bedrag is van € 2,154 miljoen.

Het staat bijvoorbeeld te lezen op pagina 7 van de jaarrekening en pagina 7 van het jaarverslag: "De programmarekening 2004 sluit met een voordeel van (afgerond) € 2.154.000".
Het overzicht in de jaarrekening op pagina 28-31 met opschrift: "Programmarekening 2004" (i.c. de rekening van baten en lasten) sluit eveneens met het bedrag van € 2,154 miljoen.
In de balans (pagina 15) staat onder "Eigen vermogen" eveneens te lezen: "Resultaat: 2.154" (x € 1.000).
Het stond ook te lezen in het persbericht dat het gemeentebestuur naar aanleiding van het uitkomen van de jaarrekening deed uitgaan. In dat persbericht was te lezen: "Het jaar wordt afgesloten met een positief saldo van € 2,15 miljoen."
Dit is echter niet het werkelijke saldo van de baten en de lasten in 2004.

Het werkelijke saldo van de baten en de lasten laat zich afleiden uit de toename of afname van het Eigen vermogen. Volgens de balans (pagina 15) bedraagt het Eigen vermogen per 31.12.2004  € 191,287 miljoen en per 31.12.2003  € 202,187 miljoen. Er is dus sprake van een afname van het Eigen vermogen van € 10,900 miljoen. Dit is dus het werkelijke saldo van de baten en de lasten, d.w.z. een nadelig saldo van baten en lasten van € 10,900 miljoen.

Dit bedrag van € 10,900 miljoen als werkelijk (nadelig) saldo van de baten en de lasten, komt niet overeen met wat midden in het overzicht "Programmarekening 2004" (pagina 28-31) "Saldo van baten en lasten voor bestemming" van € 10,317 wordt genoemd, wat wèl het geval had moeten zijn. Het was veel duidelijker geweest als wat met "Saldo van baten en lasten voor bestemming" wordt aangeduid, simpelweg was aangeduid met "Saldo van de baten en de lasten". Alles wat in het overzicht op pagina 31 onder en na dit "Saldo van baten en lasten voor bestemming" is opgenomen, is dus fout, onzin en niet relevant en leidt af van wat dit getal in werkelijkheid is, en had er dus niet moeten staan.

Het werkelijke saldo van de baten en de lasten van nadelig € 10,900 miljoen is alleen goed, als bijvoorbeeld het Eigen vermogen per 31.12.2003 en per 31.12.2004 correct zijn weergegeven. Echter, ten minste moet geconstateerd worden dat:
Door deze tekortkomingen in de presentatie van de vaste activa, de verplichtingen en het eigen vermogen stelt de jaarrekening ook niet in staat door vermogensvergelijking het werkelijke saldo van de baten en lasten af te lezen. Aan de jaarrekening is dus wèl te ontlenen dat het saldo van de baten en de lasten niet het gesuggereerde bedrag van € 2,154 miljoen is, maar stelt niet in staat te zien wat dan het saldo van de baten en de lasten wèl is.

In de hoofdstukken waar de zogenoemde programma's worden behandeld, zijn steeds (in de paragrafen "wat heeft het gekost?" de baten en de lasten per programma gegeven (pagina 17, 21, 27, etc).  Al deze bedragen tezamen leveren echter het foute saldo op van € 10,317 miljoen dat op pagina 31 als "Saldo van baten en lasten voor bestemming" aangeduid wordt en dat in het geheel niet overeenkomt met het werkelijke negatieve saldo van de baten en de lasten van € 10,900 miljoen. Ook zouden deze cijfers op pagina 17, 21, 27, etc, exact gelijk moeten zijn aan de overeenkomstige cijfers in de rekening (pagina 28-31). Dat is ten minste niet het geval met de bedragen van programma's 6 en 15 op respectievelijk pagina 44 en pagina 102.

Dat betekent dat al deze als baten en lasten aangeduide bedragen onjuist of op zijn minst verdacht zijn. Uiteraard zijn foute en verdachte cijfers volstrekt waardeloze informatie. Ze zijn dus totaal ongeschikt om het terzake gevoerde beleid van het gemeentebestuur te beoordelen.

Volgens de jaarrekening 2003 bedroegen de voorzieningen per 31-12-2003 € 23,831 miljoen, terwijl dat volgens de jaarrekening 2004 € 25,405 miljoen is. Volgens de jaarrekening 2003 bedroeg het Eigen vermogen per 31-12-2003 € 205,956 miljoen, terwijl dat volgens de jaarrekening 2004 € 202,187 miljoen is. In beide gevallen is een goedkeurende accountantsverklaring gegeven. Ten minste een van beide accountantsverklaringen is dus ten onrechte goedkeurend.


In de jaarrekening komt heel veel onzin voor, bijvoorbeeld waar het gaat over reserves, over voorzieningen, over zoiets als "concern", terwijl Apeldoorn in het geheel geen concern is, en waar het gaat over zoiets als weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Deze onzin leidt alleen maar af. Het weglaten van deze onzin zouden jaarverslag en jaarrekening aanzienlijk dunner en (vooral) toegankelijker maken.

Overigens adviseer ik u sterk tot het opheffen van alle reserves, deze samen te voegen tot één Algemene reserve, en alle baten en lasten op te nemen in waar ze thuishoren, namelijk in de begroting respectievelijk in de rekening van baten en lasten. Dit zal het inzicht in waar het echt over hoort te gaan, aanmerkelijk verbeteren.

Een overzicht "Niet uit de balans blijkende verplichtingen" ontbreekt in de toelichting bij de balans. Er wordt niets gezegd over de verplichtingen uit hoofde van wachtgeld- en pensioenverplichtingen van (oud-)wethouders. Er wordt niets gezegd over de niet in de balans opgenomen vakantiegeld- en -dagenverplichtingen. Het zou weleens om een substantieel bedrag kunnen gaan. Overigens hadden deze verplichtingen zondermeer in de balans moeten zijn opgenomen. Nu dit niet gebeurd is, geeft de balans terzake niet goed de financiële positie weer. Dit laatste is in strijd met BBV artikel 3.


Volgens BBV artikel 3 moeten de jaarstukken met name voor raadsleden goed begrijpelijk zijn. Of de jaarrekening aan deze niet onbelangrijke eis voldoet, kunt u het beste zelf beoordelen.


Volgens BBV artikel 25 lid 2 moet de verantwoording inzicht bieden in:

a.    de mate waarin de doelstellingen zijn gerealiseerd;
b.    de wijze waarop getracht is de beoogde maatschappelijke effecten te bereiken.
U kunt zelf het beste de vraag beantwoorden of aan deze eisen is voldaan, met name waar het gaat om de aansluiting tussen teksten en geldbedragen.

Volgens BBV artikel 28 moet een overzicht worden gegeven van de incidentele baten en lasten. Ik heb dat overzicht gemist.


De winst-en-verliesrekening over 2000 sloot met een nadelig saldo van € 0,5 miljoen. Het werkelijke saldo was positief € 77,0 miljoen. Er werd dus € 77,5 miljoen verzwegen.

De winst-en-verliesrekening over 2001 sloot met een saldo van € 1,5 miljoen. Het werkelijke saldo was negatief € 13,0 miljoen. Er werd dus € 14,5 miljoen verzwegen.
De winst-en-verliesrekening over 2002 sloot met een saldo van € 3,9 miljoen. Het werkelijke saldo was € 10,0 miljoen. Er werd dus € 6,1 miljoen verzwegen.
De winst-en-verliesrekening over 2003 sloot met een nadelig saldo van € 0,1 miljoen. Het werkelijke saldo was voordelig € 13,3 miljoen. Er werd dus € 13,4 miljoen verzwegen.
De winst-en-verliesrekening over 2004 sluit met een voordelig saldo van € 2,1 miljoen. Het werkelijke saldo is nadelig € 10,9 miljoen. Er wordt dus € 13,0 verzwegen.
Daarmee bedragen de verschillen over deze jaren (per saldo) € 70 miljoen. Meer dan voldoende om bijvoorbeeld een heel jaar de OZB over te slaan.

Graag was ik u van dienst.


Met vriendelijke groet en hoogachting,


L.W. Verhoef